Fis-7 ta’ Ġunju 1919, Malta rat wieħed mill-aktar mumenti kruċjali fl-istorja tagħha. Erba’ Maltin sfaw maqtula waqt protesti kontra l-kundizzjonijiet soċjali u l-ħakma kolonjali Brittanika, li baqaw għaddejin sat-8 ta' Ġunju.
Il-vittmi
Għalkemm ħafna drabi jingħad li kienu erba’ l-vittmi tal-Sette Giugno, fil-verità, kienu sitt Maltin li tilfu ħajjithom fl-avvenimenti tal-1919 — flimkien ma’ suldat Brittaniku. Kull wieħed minn dawn l-irġiel kienu simboli ta’ ġenerazzjoni rrabjata, u ta’ poplu li xtaq jara l-bidla.
L-ewwel vittma li nqatlet kienet Manwel Attard (28, minn Tas-Sliema), żagħżugħ barbier minn Triq Santa Marija, Tas-Sliema. Huwa ġie maqtul quddiem id-dar tan-negozjant Anthony Cassar Torreggiani fi Triq Forni, fejn folla kbira kienet qed tipprova tidħol ġewwa. Il-militar, immexxi minn Major Ritchie u truppa ta’ 24 suldat, ipprova jwaqqaf il-folla. Kien hawnhekk li wieħed mis-suldati beda jispara, mingħajr ordni diretta, u l-bqija segwewh. Manwel Attard ġie maqtul b’tir f’wiċċu waqt li kien qiegħed jaqsam mit-triq.
Il-vittmi l-oħra kienu Lorenzo Dyer (25, mill-Belt Valletta) li ġie maqtul minn tir quddiem il-Palazz tal-Gran Mastru, Carmelo Abela (19, mill-Belt Valletta) li ġie maqtul waqt l-istess konfront fi Pjazza San Ġorġ, u Giuseppe Bajada (27, mill-Belt Valletta) li miet ġranet wara mill-ġrieħi li sofra.
Vittmi oħra li mietu iżda li mhux dejjem jissemmew f’listi uffiċjali kienu Wenzu Darmanin li miet bħala riżultat ta' x'ġara waqt ir-rewwixta, u Alfred Caruana Galizia li kien irreġistrat bħala wieħed mill-vittmi skont rapporti tardivi.
Kien hemm ukoll suldat Brittaniku maqtul, imma dan ma jingħatax isem fil-biċċa l-kbira tar-rapporti.
Il-Kummissjoni tal-Inkjesta li bdiet fit-22 ta’ Lulju 1919 ħadmet b’serjetà kbira — b’26 laqgħa u b’aktar minn 150 xhud. Il-konklużjoni kienet li ma kien hemm ebda ordni uffiċjali biex jibda l-isparar: is-suldati qabdu jisparaw minħabba l-biża’ u l-pressjoni li ħassew dak il-ħin.
X'wassal għar-rewwixta tas-Sette Giugno?
Wara l-Ewwel Gwerra Dinjija, Malta kienet qed tiffaċċja kriżi ekonomika serja. Il-prezzijiet tal-ikel telgħu b’mod drastiku, filwaqt li ħafna ħaddiema tilfu xogħolhom. Il-poplu kien qed ibati minn faqar u ġuħ, filwaqt li negozjanti kbar kienu qed jagħmlu profitti mdaqqsin mill-importazzjoni tal-qamħ u d-dqiq. Il-frustrazzjoni tal-Maltin laħqet il-quċċata tagħha meta l-awtoritajiet kolonjali naqsu milli jindirizzaw dawn il-problemi.
Il-protesti bdew b’attakki fuq bini li kien meqjus bħala simbolu tal-oppressjoni kolonjali, inkluż il-bini tal-gazzetta "Daily Malta Chronicle" u d-djar ta’ negozjanti prominenti. Il-forzi Brittaniċi ġew imsejħa biex jikkontrollaw is-sitwazzjoni, iżda l-konfrontazzjoni eskalat meta s-suldati qabdu jisparaw fuq il-folla, u qatlu erba’ persuni.
Is-Sette Giugno jimmarka bidla kruċjali fl-istorja politika ta’ Malta. Ir-rewwixta wasslet għall-għoti tal-Kostituzzjoni Amery-Milner fl-1921, li tat lil Malta l-ewwel forma ta’ gvern lokali. Dan kien pass importanti lejn l-indipendenza, li eventwalment inkisbet fl-1964.
Illum, is-Sette Giugno huwa wieħed mill-ħames festi nazzjonali ta’ Malta. Kull sena, jiġu organizzati ċerimonji ta’ tifkira, inkluż tqegħid ta’ kuruni fuq il-monument f’Pjazza San Ġorġ, il-Belt, u fuq il-qabar tal-vittmi fiċ-Ċimiterju tal-Addolorata. Dawn l-avvenimenti jfakkru s-sagrifiċċju ta’ dawk li tilfu ħajjithom u jservu bħala tfakkira tal-valuri ta’ ġustizzja u solidarjetà.
Sette Giugno m’għandux jibqa’ biss bħala ġurnata fuq il-kalendarju jew bħala skuża oħra biex noħorġu mal-ħbieb, nieklu xi ħaġa tajba jew inżuru xi wirja storika. Iva, Malta tħobb il-festi – imma din il-ġurnata tfakkarna li dak li għandna llum, bħall-vot tagħna, il-libertà li nesprimu ruħna, u l-ġustizzja, ma ġewx b’xejn.
Għalhekk, waqt li nirriflettu fuq dak li ġara fl-1919, ejjew nagħmlu dan b’mod li jġib rispett lejn dawk li ġew qabilna. U iva – wara li tkun gawdejt – agħmel dan b’għarfien li għandek il-privileġġ li tagħmel dan bis-saħħa ta' dawk li żammew sodi quddiem l-inġustizzja.
Il-festa tas-Sette Giugno mhix biss tifkira ta’ avveniment storiku, iżda wkoll ċelebrazzjoni tal-ispirtu reżiljenti tal-poplu Malti u l-impenn tiegħu lejn il-libertà u d-dinjità.
