Negħlbu lilna nfusna

Kult ta’ Daniel Schembri (Mejju 2025) huwa ktieb li interessani doppjament. Partikolarment għax ftit ilu ġie f’idejja ktieb bil-Malti simili, Ora, miktub madwar 20 sena ilu mill-awtur mhux magħruf Roman Paien, li ftit li xejn sibt dwaru meta rriċerkajt. Meta spiċċajt naqra Ora, xtaqt li bil-Malti jkollna iżjed xogħlijiet ta’ dan it-tip dwar il-fantaxjenza, dwar il-mistiċiżmu. U dlonk, tfaċċa Kult! 
 
Kult huwa meditazzjoni skura u skomda fuq l-estremiżmu, il-mistiċiżmu, u l-ħlewwa fatali tal-assoluti meta jiltaqgħu mal-frammentazzjonijiet tal-psike umana. Mhuwiex rumanz “pjaċevoli”, jew rumanz tipiku Malti, imma wieħed li jopera fuq il-limitu tal-kuxjenza, hekk kif isegwi l-għadsa psikoloġika tar-rakkontatur tiegħu permezz ta’ filosfi Ermetiċi, viżjonijiet indotti mid-drogi u atti ta’ terroriżmu domestiku li jispiċċaw b’serje ta’ splużjonijiet fil-Parlament u l-binjiet governattivi. Aktar milli narrazzjoni tradizzjonali, Omega hija niżla fenomenoloġika fl-abbiss, li jistedinna nimxu ma’ protagonist li jitfarrak bla l-anestetiċi tal-moralità ċara. 

Il-premessa ċentrali tidher sempliċi: Omega, infermier li jisraq il-morfina mill-morda fil-mewt, jispiċċa marbut mat-Tetragrammaton, kult Ermetiku li jopera minn fabbrika abbandunata fil-Marsa taħt il-ħakma tal-Venerabile, figura kariżmatika li jippreżenta ruħu bħala mezz tad-divin. It-tagħlim tagħhom jippromovi panteiżmu radikali: kollox huwa Alla, imfarrak fi ħlejjaq individwali wara l-isplużjoni kożmika tal-Big Bang; il-mixja spiritwali titlob tixrid tal-ego u ritorn għall-għaqda primordjali. 

Schembri ma japprezzax dan minn distanza klinika. Jistieden lill-qarrej jgħix ġewwa l-kalkuli interni ta’ Omega, u jagħmel it-teoloġija Ermetika konvinċenti fil-loġika tagħha, imħallta ma’ alkemija Rinaxximentali, newroxjenza kontemporanja u spekulazzjoni kożmoloġika. Il-qawwa tal-Venerabile ma tiġix minn ġenn teatrali, imma minn tip stramb ta’ pastoraliżmu għal min l-istat iqisu bħala żejjed jew mitluf. 

Il-ġisem ta’ Omega jsir it-test ewlieni tar-rumanz. Imwieled b’hypospadias — difett fiżiku li jrawwem fih sens ta’ mistħija ontoloġika — ir-relazzjoni tiegħu mal-eks sieħba Elise tidher f’ħolqien ta’ intimità, umiljazzjoni u vulnerabbiltà li jgħaqqdu ruħhom. Meta l-Venerabile jorganizza għal “kastarazzjoni ritwali” biex Omega jinħeles mill-“ġibdiet tal-laħam”, Schembri jilħaq l-iktar punt disturbanti bejn l-orrur tal-ġisem u l-metafiżika. 

Is-siegħa tar-rumanz tinsab fil-mod kif juri din l-operazzjoni, mhux bħala glorifikazzjoni u lanqas bħala kundanna ċatta, imma bħala konsegwenza stretta ta’ ideoloġija li tqis il-materja bħala illużjoni u d-diversità bħala żball. Il-mistifiċiżmu li jrid jgħaqqad kollox jitfa’ l-aħħar gwerra tiegħu fuq il-ġisem differenzjat — kritika sottili li testendi lil hinn minn dan il-kult fittizju. 

Is-sittax-il kapitlu ta’ Kult jaħdmu bħal stazzjonijiet liturġiċi: movimenti ritwali li fihom l-istorja u l-kuxjenza jibdew jitħalltu. Is-sentenza toħroġ fi ċrieki, l-immaġini terġa’ lura f’varjazzjonijiet, u l-konfini bejn memorja, alluċinazzjoni u preżent joħonqu lil xulxin. Din l-ambizzjoni stilistika kultant tolqot b’mod brillanti, imma f’ħinijiet tinbeżaq: sezzjonijiet estensivi ta’ tagħlim Ermetiku jerġgħu lura bi ftit ġustifikazzjoni u l-viżjonijiet indotti jissostitwixxu l-azzjoni b’sensazzjoni. Il-subplott ta’ Omayra, li tisparixxi waqt id-distruzzjoni tal-Parlament, jibqa’ ma jiġix żviluppat u jkun mingħajr il-piż emozzjonali meħtieġ. 

Is-saħħa tal-ktieb, l-impenn biex inħossu l-kuxjenza disturbata ta’ Omega, hi wkoll id-dgħufija tiegħu. It-tidwir f’moħħ il-protagonist iħalli ftit spazju għal kritika soċjoloġika jew politika. Il-Malta ta’ Schembri tidher aktar bħala sfond astratt milli spazju bi storja kollettiva: referenzi għall-Marsa, il-Furjana u Kastilja jistgħu jitneħħew mingħajr telf. Dan huwa mhux żgħir għal rumanz li jitkellem dwar terroriżmu domestiku fl-2025, fejn il-qarrej jistenna wkoll xi konnessjoni ma’ tensjonijiet kontemporanji dwar identità, kolonjalità jew Ewropeizzazzjoni. 

Fid-dinja letterarja internazzjonali, Kult joqgħod bejn xogħol li jfittex l-ispiritwali u xogħol li jiskava l-psikożijiet fundamentali tad-dinja moderna. Tiftakar fi Snow ta’ Orhan Pamuk fil-mod kif juri s-seħer qarrieqi ta’ ideoloġiji totalizzanti, iżda mingħajr il-metafiċizzazzjoni tiegħu. L-elementi ta’ body horror, speċjalment il-kastrazzjoni u l-viżjoni tal-protagonist ġewwa mostru mitiku, iġibu t-twemmin lejn territori li kważi jaqsam mal-orrur vixxerali, għalkemm Schembri jaqbeż il-konfini bl-ambizzjoni filosofika tiegħu. 

Il-mod kif Schembri juri l-esperjenzi mistiċi huwa probabbilment l-iktar aspett provokattiv. Ma jippreżentax fruntiera ċara bejn viżjoni “veru spiritwali” u delużjoni kimika. Il-viżjonijiet ta’ Omega waqt l-irtirar mill-morfina jew taħt il-kannabis jiġu rrakkontati bl-istess piż fenomenoloġiku bħal esperjenzi oħra. Din l-ambigwità tħalli lill-qarrej maqbud: qed naraw telgħa mistika jew inżul psikjatriku? Din in-nuqqas ta’ ċertezza toħloq qawwa imma wkoll xi nuqqas ta’ koerenza lejn it-tmiem, meta l-militar jassedja l-kult u l-kuxjenza ta’ Omega tinbidel f’xena liminali. 

Omega jispiċċa mhux b’għeluq, imma b’ċiklu ieħor: bħal ouroboros li jerġa’ jomogħdu d-denb tiegħu, l-istorja tgħidilna li l-ġlieda bejn il-materja u t-traxxendenza, l-individwu u l-kollettiv, id-dubju u ċ-ċertezza, ma tissolviex, għax hi l-ħsieb innifsu. Minkejja n-nuqqasijiet tiegħu, proża li kultant tgħejjik, karattri sekondarji mhux sfruttati, u ftuħ stilistiku li kultant jitlef il-punt, Schembri jikseb dak li jipproponi: li juri l-interjorità tal-estremiżmu mingħajr sempliċità, mingħajr moralità faċli. Huwa xogħol meħtieġ, li jħalli marka, li ma jagħtikx għażla ħlief tħares lejn l-abbiss u tirrikonoxxi x-xewqa tagħna nfusna li nagħmlu sens mid-duluri tagħna permezz tat-totalità.