2025: Min tela’, min niżel, min għola, u min instabat

Dawn telgħu

1. Alex Borg 

Alex Borg għamel dak li ħafna fil-PN ilhom jippruvaw jagħmlu għal snin: tela’ sal-quċċata mingħajr ma għamel storbju żejjed … sakemm f’daqqa waħda sab ruħu fil-kariga ta’ kap. Sena ilu kien qed jiġi deskritt bħala “l-futur”; illum il-futur wasal kmieni, u sab lil Borg diġà lest, pulit, u organizzat. 

It-tlugħ tiegħu kien bla drama, bla ġlied pubbliku — sempliċement ġabra ta’ mumenti li fihom Borg kien dejjem fil-post it-tajjeb, bil-messaġġ it-tajjeb, u bl-alleati t-tajbin. Kampanja dixxiplinata, diskors nadif u wegħda waħda ripetuta: li jagħmel il-partit jaħdem mill-ġdid. 

Issa, bħala Kap, Borg jinsab taħt lenti kostanti. Kull kelma tiġi analizzata, kull pass jiġi mkejjel. B’kull min jasal fuq nett, issa jibda l-parti l-aktar diffiċli. L-isfidi jiżdiedu, pressjoni tista’ tiżdied, u kull deċiżjoni sseħħ taħt skrutinju intens.  

Bħala mexxej, huwa mistenni jżomm viżjoni ċara u jieħu passi strateġiċi, jikkonsolida l-appoġġ u jistabbilixxi l-prijoritajiet b’mod ċar, filwaqt li jnaqqas l-iżbalji u jkompli jħares lejn il-mira finali b’mod determinat. 

2. Il-Papa Ljun XIV 

Il-Papa Ljun XIV tela’ fuq quddiem nett tal-Knisja Kattolika f’mument kruċjali, meta ħafna kienu qed jiddubitaw kemm l-istituzzjoni tista’ tibqa’ rilevanti f’dinja li qed tinbidel malajr. L-elezzjoni tiegħu kienet sinjal ċar ta’ bidla fil-pass u fl-istil: tmexxija aktar soda, lingwaġġ dirett u sens qawwi ta’ awtorità spiritwali. 

Mill-ewwel jiem tiegħu, Papa Ljun wera li ma kienx se jkun figura simbolika biss, iżda mexxej li jieħu deċiżjonijiet. Id-diskorsi tiegħu indirizzaw temi sensittivi bħall-moralità pubblika, ir-responsabbiltà tal-mexxejja, u l-frammentazzjoni soċjali. Din il-kombinazzjoni ġabet magħha rispett ġdid, anke minn dawk li storikament kienu kritiċi lejn il-Knisja. 

Papa Ljun wera wkoll ħila kbira fil-mod kif mexxa l-affarijiet interni tal-Knisja, billi rnexxielu jġib aktar għaqda u jnaqqas tensjonijiet li kienu ilhom jippersistu. Mingħajr sensazzjonaliżmu huwa kkonsolida l-pożizzjoni tiegħu b’mod rapidu u effettiv. It-tlugħ tiegħu kien wieħed li reġa’ afferma l-Papat bħala vuċi b’saħħitha u influwenti fid-dinja tal-lum. 

Filwaqt li jindirizza sfidi moderni, Papa Ljun qed jinforza wkoll valuri tradizzjonali b’mod li jagħmlu l-Knisja rilevanti, responsabbli u iktar qrib il-poplu. Il-viżjoni tiegħu tinsab f’armonija bejn kontinwità u bidla strateġika, li ssaħħaħ il-pożizzjoni tiegħu. 

3. Emilio De Leo 

Fl-2025, Emilio De Leo ħa rrieda tat-tim nazzjonali Malti, u matul is-sena pprova jġib bidla fil-prestazzjoni u fid-drawwiet tat-tim. Il-kowċ Taljan, magħruf għall-esperjenza tiegħu fil-futbol Ewropew, poġġa enfasi fuq organizzazzjoni u mentalità kompetittiva, li ħafna kienu qed jistennew li twassal għal riżultati pożittivi. 

Il-bidu tal-kampanja ma kienx faċli: Malta sofriet xi telfiet diffiċli, inkluż kontra timijiet b’saħħithom bħall-Olanda u l-Bożnija-Ħerzegovina, li wrew li għad fadal xogħol xi jsir biex it-tim ikun kompetittiv fuq livell Ewropew. 

Madankollu, kien hemm mumenti li ħallew impressjoni tajba. Malta rnexxielha tirbaħ 1–0 kontra l-Finlandja f’logħba barra minn Malta, u kellha prestazzjoni qawwija fil-konfront kontra l-Polonja. Dakinhar Malta wriet reżiljenza u determinazzjoni qawwija u tilfet biss 3-2 fl-aħħar minuti tal-partita. Dawn ir-riżultati ħolqu sens ta’ ottimiżmu fost in-nies li jsegwu l-futbol Malti. De Leo enfasizza wkoll fuq l-iżvilupp tal-plejers żgħażagħ u strateġiji li jistgħu jtejbu l-konsistenza fil-futur, filwaqt li qed jinħoloq ambjent ta’ koperazzjoni u dedikazzjoni fil-klabbs lokali. 

Bħala konklużjoni, is-sena 2025 kienet kombinazzjoni ta’ sfidi u suċċessi żgħar. Emilio De Leo u t-tim imxew passi ’l quddiem fir-riforma u fil-prestazzjoni, u jagħtu tama għal kampanja aktar b’saħħitha fil-kwalifikazzjonijiet li ġejjin u fin-Nations League. 

4. Andre Callus 

Fl-2025, Andre Callus mexa bidla sinifikanti fildiskors pubbliku Malti permezz talattiviżmu tiegħu għallambjent, ġustizzja soċjali, u parteċipazzjoni ċivika. Huwa wieħed millfiguri ewlenin ta’ Moviment Graffitti, organizzazzjoni li ilha tnissel sens ta’ responsabbiltà lejn ilpajjiż u ttessut soċjali tiegħu permezz ta’ azzjonijiet u diskorsi diretti u impenjattivi. 

Callus spiss jidher fuq ilpjattaformi pubbliċi jindirizza kwistjonijiet bħalliżvilupp urban u riformi filliġi talippjanar li, skontu, jipperikolaw issaħħa talambjent u lkwalità talħajja taċċittadini. F’numru ta’ diskorsi u protesti, hu esprima tħassib profond dwar ilpoter dejjem jikber taliżviluppaturi u ddħul ta’ proġetti mingħajr konsultazzjoni adegwata malkomunitajiet lokali. 

Rikonoxximent talimpenn tiegħu sar evidenti meta lUniversità ta’ Malta tatu grad honora causa għallkontribut tiegħu għal Malta u ssoċjetà tagħha — titlu li jonora u jagħti valur lixxogħol ta’ attivist f’pajjiżna.  

Andre Callus jibqa’ figura influwenti li jħajjar aktar nies jaħsbu b’mod kritiku dwar ilpolitikanti pubbliċi u jilqgħu ddibattitu miftuħ dwar ilfutur ta’ Malta, speċjalment f’oġġetti li jolqtu lkwalità ta’ ħajja u ddrittijiet taċċittadini. 

5. Ħamrun Spartans 

Fl-istaġun riċenti, Ħamrun Spartans reġgħu wrew għaliex isimhom jibqa’ fuq quddiem tal-futbol Malti. Tim mibni biex jirbaħ, b’mentalità li ma taċċettax nofs soluzzjonijiet, Ħamrun baqgħu konsistenti, effiċjenti, u bla biża’ quddiem kull avversarju. Kien staġun fejn il-pressjoni kienet hemm, imma l-ambizzjoni kienet akbar. 

Il-qawwa ta’ Ħamrun ma kinitx mibnija fuq stilla waħda, iżda fuq struttura kollettiva li taħdem bi preċiżjoni. Id-difiża żammet sod, nofs il-grawnd impona r-ritmu, u l-attakk ħa vantaġġ minn kull ċans. Kull logħba ntlagħbet b’għan ċar, b’dixxiplina u konvinzjoni, mhux bħala prova iżda bħala obbligu li jintlaħaq ir-riżultat. 

Barra l-grawnd, il-klabb kompla jaħdem b’mod professjonali, bi struttura ċara u tmexxija li tifhem li s-suċċess ma jiġix b’kumbinazzjoni.  

Il-partitarji, dejjem preżenti u wara t-tim tal-Ispartans, kienu parti integrali minn dan is-suċċess, u taw spinta kostanti lit-tim f’mumenti kruċjali.  

Ħamrun Spartans mhuwiex biss tim li jirbaħ it-titli — huwa standard li bih jitkejlu timijiet oħrajn. U sakemm din il-mentalità tibqa’, jidher li se jkun diffiċli ħafna biex xi ħadd ineħħihom minn fuq nett. 

6. Ian Borg 

Issena 2025 kienet waħda mimlija ħidma intensa għallViċi Prim Ministru u Ministru għallAffarijiet Barranin u tTuriżmu Ian Borg, li rrappreżenta lil Malta fuq livell globali u ħa passi prattiċi li jġibu lil Malta ’l quddiem. 

Wieħed millmumenti ewlenin kien meta Malta ħadet ilPresidenza talKunsill talEwropa u Borg ingħata l-poter biex imexxi lKumitat talMinistri, li jfisser li Malta kienet filqalba taddiskussjonijiet Ewropej fuq ilvaluri fundamentali talpajjiż u lkoperazzjoni multilateralista.  

Matul dan iżżmien, Borg żar b’mod uffiċjali pajjiżi bħaċĊina, fejn żied ittielet dimensjoni fiddiplomazija Maltija u faħħar irrelazzjonijiet ekonomiċi u kulturali. Huwa wkoll ippreżenta Michelin Awards 2025, fejn ta prominenza lillkċina Maltija f’abjent internazzjonali u sostna li lgastronomija hi parti importanti millofferta turistika ta’ Malta.  

Internazzjonalment, Borg kien ukoll Chair talCommonwealth Ministerial Action Group. Mexxa diskussjonijiet dwar ġestjoni ta’ sfidi globali flgħaqda talpajjiżi Commonwealth. Huwa pprovda liddijaspora Maltija fi New York b’messaġġ ta’ għaqda u identità, waqt laqgħat malkomunità Maltija u jippromovi t-titjiriet diretti bejn Malta u lIstati Uniti.  

Borg mhux biss mexxa lil Malta floqsma permanenti talpolitika barranija u d-diplomazija, iżda wkoll introduċa inizjattivi bħal Working Holiday Scheme għal żgħażagħ Maltin li joffru opportunitajiet ġodda ta’ esperjenza u konnessjoni malpajjiż. 

 Dawn instabtu

1. Bernard Grech  

Għal Bernard Grech, din is-sena mmarkat tnaqqis ċar fil-pożizzjoni tiegħu fil-politika Maltija, meta ħabbar li kien qed jirtira minn Kap tal-Partit Nazzjonalista. Id-deċiżjoni tiegħu ma ġietx wara sfida diretta jew elezzjoni interna kontrih, iżda kienet pass personali f’mument meta l-pressjoni politika u interna kienet qed tiżdied. 

Grech kien ħa t-tmexxija tal-PN b’wegħda ta’ tiġdid u ton aktar moderat, iżda maż-żmien sar dejjem aktar ċar li l-partit kien qed jissielet biex jerġa’ jsib direzzjoni ċara u jikkonvinċi elettorat usa’. Ir-riżultati politiċi u s-sens ta’ staġnar ħolqu ambjent fejn it-tmexxija tiegħu kienet qed tiġi mistoqsija, anke mingħajr sfida formali. 

Id-deċiżjoni li jitlaq fetħet kapitlu ġdid għall-PN, li mbagħad mexa biex jaħtar lil Alex Borg bħala Kap il-ġdid tal-partit. Borg ġie ppreżentat bħala wiċċ frisk u simbolu ta’ bidla ġenerazzjonali, f’mument fejn ħafna membri u partitarji kienu qed jistennew reset politiku. 

Għalkemm Grech telaq b’dinjità u enfasizza li d-deċiżjoni kienet fl-aħjar interess tal-partit, ir-realtà tibqa’ li s-sena tiegħu ntemmet b’pass ’l isfel fil-karriera politika. Minn Kap tal-Oppożizzjoni għal figura li għalaq kapitlu, it-tluq tiegħu jissimbolizza bidla importanti fil-politika Nazzjonalista u fil-bilanċ tal-Oppożizzjoni Maltija. 

2. Roberta Metsola  

Matul din is-sena, Roberta Metsola sabet ruħha dejjem aktar fiċ-ċentru ta’ kontroversji, mhux minħabba kariga mitlufa, iżda minħabba l-pożizzjonijiet u l-opinjonijiet li ħadet fuq temi sensittivi. Minkejja r-rwol tagħha bħala President tal-Parlament Ewropew, jew forsi proprju minħabba fih, il-kummenti tagħha wasslu għal reazzjonijiet qawwija, kemm lokalment, kif ukoll fuq livell Ewropew.  

Metsola kienet fil-mira ta’ kritika fuq diversi fronti, fosthom fuq kwistjonijiet marbuta ma’ politika soċjali, drittijiet fundamentali u direzzjoni politika tal-Unjoni Ewropea. Xi wħud akkużawha li kienet wisq kawta jew wisq istituzzjonali, filwaqt li oħrajn rawha bħala inflessibbli jew allinjata ma’ pożizzjonijiet konservattivi. Din il-kontradizzjoni fissret li rari rnexxielha togħġob lil kulħadd.  

F’Malta, dawn l-attakki kienu aktar personali. Kull dikjarazzjoni jew silenzju tagħha ġie analizzat u interpretat, kultant b’mod aggressiv, speċjalment minn dawk li stennewha tieħu pożizzjoni aktar ċara jew aktar konfrontattiva dwar ċerti temi nazzjonali. Dan wassal biex il-preżenza tagħha fil-media Maltija tkun aktar difensiva milli dominanti. 

Għalkemm Metsola baqgħet soda u konsistenti fil-mod kif wieġbet għall-kritika, is-sena kkonfermat li l-pożizzjoni tagħha saret waħda aktar esposta u vulnerabbli għall-attakki politiċi. Aktar minn telf ta’ poter, kienet sena fejn il-prezz tal-viżibilità kien kritika kontinwa — u fejn kull kelma kienet piż. 

3. Adrian Delia 

Matul din is-sena, Adrian Delia sab ruħu f’pożizzjoni delikata fil-politika Maltija, hekk kif kien qed jipparteċipa fil-kompetizzjoni għall-kariga ta’ mexxej tal-Partit Nazzjonalista kontra Alex Borg. Minkejja l-esperjenza u r-reputazzjoni tiegħu bħala eks mexxej tal-partit, Delia tilef mill-qrib, b’numru żgħir ta’ voti li juri kemm il-partit kien maqsum. Ir-riżultat kien ta’ biss 44 vot f’favur Borg, xi ħaġa li wasslet għal tifħir akbar fuq kemm il-kampanja kienet kompetittiva u kif il-membri kienu maqsuma fil-preferenzi tagħhom.  

Għalkemm Delia esprima r-rispett tiegħu lejn il-proċess u ta l-awguri lil Borg, il-votazzjoni qrib wasslet għal sens ta’ diżappunt. Din kienet it-tieni darba fl-istorja politika tiegħu li l-partit ħalla lil Delia ‘jħossu miċħud’; l-ewwel darba kien meta tilef il-fiduċja tal-Kumitat Eżekuttiv tal-partit u kellu jħalli l-kariga ta’ mexxej fl-2020. 

F’Malta, il-kompetizzjoni kienet segwita b’ħerqa fuq il-media lokali, u kull kumment u interpretazzjoni dwar il-votazzjoni ġie analizzat bir-reqqa. Għalkemm Delia baqa’ rispettabbli u konsistenti fil-mod kif wieġeb għall-mistoqsijiet u l-kritika, is-sena kkonfermat kemm il-politika tista’ tkun kruċjali u impenjattiva. 

4. Roderick Galdes  

Matul din is-sena, Roderick Galdes, ilMinistru għallAkkomodazzjoni Soċjali u Affordabbli, sab ruħu flgħajn ta’ kontroversji u kritika estensiva fuq diversi fronti. Galdes ilu membru talParlament għal bosta snin u serva f’diversi pożizzjonijiet — minn kunsillier żagħżugħ u sindku ta’ Ħal Qormi salparlament u ministru responsabbli għallakkomodazzjoni soċjali.  

Fl-aħħar xhur, ilpożizzjoni tiegħu ġiet stmata, kemm midDiskors Pubbliku, kif ukoll millOppożizzjoni wara diversi rapporti u diskussjonijiet dwar ilmod kif mexxa każijiet relatati ma’ Malita Investments PLC u proprjetajiet personali. IlKap talOppożizzjoni, Alex Borg, reġa’ sejjaħ għat-tneħħija ta’ Galdes millpożizzjoni tiegħu, billi sostna li allegazzjonijiet ta’ interferenza politika u xiri ta’ proprjetà f’kundizzjonijiet mhux kwalunkwe jeħtieġu azzjoni ċara.  

Fost dawn ilkwistjonijiet kien hemm ukoll ilkumpanija Malita Investments, fejn eks manager talkumpanija akkuża lil Galdes b’“meddling” u “hobnobbing” ma’ kuntratturi, argument li Galdes ċaħad u ddeskriva l-irwol tiegħu bħala politiku li għandu “sorvelljanza ġenerali”, mhux interferenza operazzjonali.  

Barra minn hekk, ilkummerċ ta’ proprjetà tiegħu f’Għawdex żdied b’mod li wassal għallinvestigazzjoni minn awtoritajiet u anke kritika pubblika dwar ilpreżunt kunflitt ta’ interess u lkjarifika tarrapporti finanzjarji.  

Din issena ġiet immarkata għalih, mhux biss bħala waħda ta’ proġetti ta’ akkomodazzjoni soċjali u riformi, iżda wkoll bħala sena fejn ilviżibbiltà politika tiegħu saret imwaħħla ma’ kontroversji li għamluh iktar espost għattnedija ta’ mistoqsijiet dwar trasparenza u etika filpożizzjoni pubblika. 

5. Jason Micallef 

Din issena, Jason Micallef kien fiċċentru ta’ kontroversji u kritika pubblika estensiva, mhux biss għallġestjoni ta’ proġetti pubbliċi, iżda wkoll għallmod kif tratta numru ta’ ġurnalisti.  

Micallef ilu magħruf bħala figura ċentrali f’Ta’ Qali, fejn kien responsabbli għal diversi attivitajiet u inizjattivi filpost. Madankollu, filjiem u xhur riċenti, diversi ġurnalisti rrappurtaw li kien wieġeb b’mod mhux xieraq xi mistoqsijiet dwar il-kontroversja ta’ Ta Qali. 

Ilkritika pubblika bdiet tikber, billi xi osservaturi insistew li latteġġjament tiegħu ma kienx xieraq għallpożizzjoni tiegħu u seta’ ħoloq tensjoni filkomunità lokali. Rapporti semmew ukoll nuqqas ta’ trasparenza dwar kif ġew allokati riżorsi u suġġetti relatati ma’ attivitajiet f’Ta’ Qali. 

Madankollu, din iddarba lkritika ma ġietx biss minn individwi; l-IGM ħarġet stqarrija pubblika li esprimiet inkwiet dwar il-mod kif Micallef tratta l-media. L-IGM tgħid li l-atteġġjament tiegħu ma kienx xieraq u ma jikkontribwix għal komunikazzjoni trasparenti u rispettiva.  

Din issena għal Micallef kienet għalhekk immarkata, mhux biss bħala sena ta’ responsabbiltà filpożizzjoni tiegħu, iżda wkoll bħala sena fejn ilviżibilità politika u pubblika tiegħu saret imwaħħla ma’ kontroversji u mistoqsijiet dwar trasparenza u etikett fil-pożizzjoni pubblika. 

6. Benjamin Netanyahu  

Din is-sena, Benjamin Netanyahu sab ruħu filċentru ta’ kritika wiesgħa pubblika u online, li tħalltet b’kontroversji politiċi u etiċi. Wieħed mill-aktar punti li kien suġġett ta’ kritika kien il-mod kif ħadem wara l-attakk tas-7 ta’ Ottubru mill-Ħamas. Eks assistent tiegħu żvela li Netanyahu talab li jinħoloq pjan biex jevita responsabbiltà għall-attakk, xi ħaġa li l-Oppożizzjoni tqis bħala evidenza ta’ tentattiv kontinwu biex jevita akkontabilità.  

Netanyahu sofra wkoll kritika qawwija dwar ilħelsien talmedia. Deċiżjonijiet tal-gvern tiegħu, inkluż ilpjan biex jingħalaq Army Radio, stazzjon tradizzjonali u indipendenti, ġew interpretati bħala tentattivi biex jiġu limitati rrapporti indipendenti. Kritiċi jargumentaw li dawn ilmovimenti jħassru n-normi demokratiċi u jagħmlu ħsara lil-libertà tal-espressjoni.  

Fil-livell internazzjonali, l-approvazzjoni tiegħu biex jinbnew komunitajiet ġodda fil-Palestina okkupata kkawżat reazzjonijiet qawwija online u barra minn pajjiżhom, fejn kritiċi ħeġġew dwar kif dan jista’ jżid it-tensjonijiet u jnaqqas iċ-ċansijiet għall-paċi. Minbarra dan, ir-retorika tiegħu fuq il-media soċjali — inkluż attakki diretti fuq mexxejja barranin u l-użu tas-social media bħala “arma” biex jinfluwenza l-opinjoni pubblika — ħolqot dibattitu dwar il-manipulazzjoni tal-informazzjoni u r-responsabbiltà politika tal-mexxej.