Tħassib serju qiegħed jiġi espress dwar il-futur tas-sit arkeoloġiku ta’ Santa Verna fix-Xagħra, wieħed mill-aktar siti preistoriċi sinifikanti fil-Gżejjer Maltin. Skont informazzjoni miġbura minn diversi sorsi arkeoloġiċi u storiċi, il-post qiegħed jaffaċċja theddida diretta minħabba nuqqas ta’ monitoraġġ effettiv u żvilupp fil-viċinanzi li jista’ jwassal għal ħsarat permanenti.
Is-sit ta’ Santa Verna għandu storja li testendi lura sal-5000 Q.K., b’evidenza ta’ attività umana u reliġjuża tul il-perjodi kollha preistoriċi ta’ Malta. L-ewwel skavi li saru fl-1908 u l-1911 wasslu għad-diskussjoni ta’ tempju b’forma ta’ trejfolju kif ukoll l-iskoperta ta’ fdalijiet umani. Aktar riċerka fl-1961, kif ukoll surveys moderni bħall-Gozo Island Survey (1987–1995) u l-proġett FRAGSUS (2014), ikkonfermaw il-potenzjal għoli tas-sit.
Fl-2015, ġew irrappurtati skoperti importanti li jinkludu ċeramika, għadam ta’ annimali, u kampjuni ambjentali, kif ukoll sezzjoni unika ta’ tisqif poligonali magħmul minn ġebla globigerina. Dawn il-konklużjonijiet jissuġġerixxu li s-sit kien okkupat qabel il-kostruzzjoni tat-tempju, b’attività li tmur lura għall-perjodi ta’ Għar Dalam u Skorba (5000–4100 Q.K.).
Il-fdalijiet arkeoloġiċi nstabu kemm ġewwa t-tempju kif ukoll f’żoni tal-madwar, inklużi figuri żgħar rari ta’ bebbux. Il-materjal inġabar permezz ta’ skavi sistematiċi u dokumentazzjoni dettaljata.
Minkejja l-valur storiku tiegħu, is-sit jinsab taħt pressjoni minn żvilupp fil-qrib u nuqqas ta’ protezzjoni attiva. Sorsi qrib il-komunità arkeoloġika qalu li s-sistema ta’ monitoraġġ preżenti ma hijiex biżżejjed biex tiżgura l-konservazzjoni fit-tul tas-sit. Għalhekk, qed tissejjaħ għal studju urġenti u estensiv biex jiġu evalwati l-kundizzjoni attwali u l-bżonnijiet ta’ konservazzjoni tas-sit.
