Isabelle Bonnici, il-mara li sfidat il-Gvern u l-Istituzzjonijiet
Biex nifhmu l-istorja ta’ Isabelle Bonnici, irridu mmorru lura għat-3 ta’ Diċembru 2022, il-ġurnata li fiha miet Jean Paul Sofia, iben Isabelle.
Il-ġisem mejjet ta’ Jean Paul ta’ 20 sena nstab qalb it-tifrik ta’ binja, 16-il siegħa wara li kkrollat, fil-qasam industrijali ta’ Kordin, Raħal Ġdid.
Mingħajr ma nidħlu fil-mertu tal-każ u xi kkawża l-mewt ta’ Jean Paul, li hu magħruf żgur hu li omm tilfet lil binha, u bħal kull omm oħra, għamlet minn kollox biex twettaq il-ġustizzja mistħoqqa ma’ binha.
Fattur li ma kienx daqshekk prevalenti fil-każijiet l-oħra kien il-persistenza u l-voċiferità li kellha u għad għandha Isabelle.
Kienet hi li għamlet it-talba pubblika lill-Prim Ministru Robert Abela sabiex tin-fetaħ inkjesta pubblika. Kienet hi li ġabret il-firem għall-petizzjoni favur l-istess inkjesta. Kienet hi li tkellmet pubblikament diversi drabi dwar is-sogħba u l-weġgħa tagħha. Kienet hi li kkonfrontat il-Prim Ministru u l-grupp Parlamentari Laburista ġewwa l-Parlament.
Iżda x-xogħol tagħha ma waqafx hemm; stedina fuq stedina ma’ kmamar tal-aħbarijiet, id-diskors tagħha kien jolqtok fil-laħam il-ħaj, tant li “bdew jingħaqdu magħha numru ta’ kmamar tal-aħbarijiet, għaqdiet nongovernattivi, personalitajiet pubbliċi bħal Peppi Azzopardi, kif ukoll politiċi minn kull naħa,” kien saħaq Michael Brigulio.
Ix-xogħol ta’ Isabelle ġie rrikonoxxut mill-Istat ukoll tant li ppremjaha bil-Midalja għall-Qadi tar-Repubblika, tal-“perseveranza eċċellenti biex tittrasforma n-niket personali li jkunu għaddejjin minnu f’kawża biex tiġi żgurata ġustizzja għal binhom u biex jiġu evitati traġedji oħra fil-futur.”
L-istorja ta’ Isabelle Bonnici se tibqa’ mnaqqxa fl-istorja ta’ Malta bħala avveniment li għaqqad poplu favur il-ġustizzja, f’isem Jean Paul Sofia u f’isem il-vittmi tal-kostruzzjoni.
Ir-Re Karlu III, fl-aħħar
Sena wara l-mewt tar-Reġina Eliżabetta II, tqajjem dubju serju dwar il-futur tal-monarkija Brittannika, speċjalment bl-istorja twila u mħarbta tar-Re Karlu III.
Ir-Re Karlu t-III ġie inkurunat bħala l-Kap tal-Monarkija tar-Renju Unit, waqt ċerimonja solenni li saret f’Westminster Abbey, f’Londra f’Mejju tal-2023. Dan l-avveniment se jibqa’ mfakkar speċjalment minħabba l-fatt li r-Re Karlu sar l-akbar Kap tal-Monarkija fl-istorja tar-Renju Unit, li stenna aktar minn 70 sena biex jassendi għat-tron tar-Renju Unit,
L-inkurunazzjoni laqgħet nies taʼ kull twemmin u inkludiet talb u innijiet bil-lingwa Welsh, bl-Iskoċċiż, u bl-Irlandiż. Kien l-ewwel servizz ta’ inkurunazzjoni li kellu isqfijiet nisa, u, b’rikonoxximent tal-komunitajiet diversi tar-Renju Unit, il-preżentazzjoni tar-regali saret minn membri Lhud, Musulmani, Hindu, u Sikh tal-House of Lords.
Matul l-2023 huwa kompla bla xkiel fl-irwol il-ġdid tiegħu, żamm lura mill-kontroversji u r-riformi kbar minkejja mistoqsijiet dwar jekk hemmx bżonn re li jirrappreżenta lill-poplu tal-Gran Brittannja moderna.
Ir-relazzjoni tensa bejn il-familja rjali ma’ Harry u Meghan kompliet ukoll toħloq sfidi għar-re, speċjalment wara li ġie ppubblikat serje dokumentarja f’sitt partijiet ta’ Harry & Meghan. Bl-istess mod, problematika kienet il-pubblikazzjoni fil-bidu ta’ Jannar 2023 tal-memorji ta’ Harry u Spare, fejn fih, fost rivelazzjonijiet oħra, il-prinċep iddeskriva fid-dettall id-diżgwid tiegħu mal-Prinċep William.
Wara li vvjaġġa lejn kull wieħed mill-erba’ nazzjonijiet li jiffurmaw ir-Renju Unit, ir-Re Karlu żar komunitajiet ta’ fidi madwar il-pajjiż, sellem lill-President Ukren Volodymyr Zelensky f’Londra u għamel żjara statali ta’ suċċess fil-Ġermanja.
Mingħajr Adrian Delia, il-Gvern kien jibqa’ biz-zokk ta’ Stewards
Delia bla dubju se jibqa’ sinonimu mal-konċessjoni tal-isptarijiet. Fl-2018, Delia kien fetaħ kawża fil-Qorti kontra l-Gvern u Vitals Global Healthcare fejn talab li l-kuntratt li kien iffirmat bejn il-Gvern u Stewards jiġi kkanċellat u li t-tliet sptarijiet jingħataw lura lill-pubbliku.
Immarkat bħala patt frawdolenti bbażat fuq kollużjoni, il-verdett tal-Qorti tal-Appell ikkonsolida t-terminazzjoni, u mmarka trijonf għal Delia, li mexxa l-isfida legali kontra l-Gvern u Vitals fid-19 ta’ Frar 2018, favur it-tħassir tal-kuntratt u r-ritorn tal-isptarijiet lill-amministrazzjoni pubblika.
Barra minn hekk Delia mexxa n-narrattiva tal-allegat €400 miljun li nsterqu minn flus il-poplu.
L-oppożizzjoni ħadet lill-Avukat tal-Istat il-Qorti, u talbet li l-istat jirkupra l-“€400m li ngħataw lil Vitals u Steward”. Filwaqt li huwa diffiċli li wieħed jistma kemm minn dawn il-flus marru għal spejjeż leġittimi, l-awditur ġenerali u l-qrati jaqblu li l-Gvern ma ħax il-flus tiegħu.
L-aġġornament ta’ dawn iċ-ċifri biex jinkludi l-2022 u l-ewwel xahrejn tal-2023, qabel ma l-ftehim ġie skreppjat mill-qrati, jissuġġerixxi li l-ammont totali mogħti lil Vitals u Steward, esklużi s-salarji, x’aktarx kien ta’ madwar €350 miljun.
L-isforzi ta’ Delia kisbu appoġġ mill-Partit Nazzjonalista, li jagħraf it-trijonf legali tiegħu bħala rebħa kollettiva.
George Vella, PRESIDENT TAl-PUNT
Il-Presidenza ta’ George Vella kienet waħda bla preċedent fejn fiha kien hemm ir-riżenja ta’ Prim Ministru u attentat min-naħa tal-Oppożizzjoni biex jitneħħa l-Kap tal-Oppożizzjoni ta’ dak iż-żmien Adrian Delia.
George Vella għalaq l-aħħar sena sħiħa tal-Presidenza tiegħu bħala protagonist fil-kwistjoni abort. Il-persistenza tal-President wasslet għal reviżjoni fl-abbozz, bir-raġuni possibbilment tkun biex il-President Vella ma jirreżenjax, hekk kif kienet tkun l-ewwel tax-xorti tagħha minn mindu Malta saret Repubblika.
L-Abbozz ta’ Liġi 28 rivedut jippermetti t-tmiem tat-tqala jekk il-ħajja ta’ mara tkun fil-periklu, u jispeċifika “periklu gravi” li potenzjalment twassal għall-mewt tal-omm. Barra minn hekk tintroduċi tim mediku ta’ tliet membri għal deċiżjonijiet ta’ terminazzjoni u teħtieġ it-twelid ta’ fetu vijabbli.
Il-President Vella ffirma l-emendi għall-kodiċi kriminali, li jippermettu l-abort f’każijiet eċċezzjonali wara l-vot unanimu tal-Parlament u l-insistenza tal-President, li wasslu għar-reviżjoni tal-Att XXII tal-2023.
F’għajn in-nies li kkampanjaw favur l-abort, il-pożizzjoni ta’ Vella kienet xewka li majnat il-progress favur l-introduzzjoni tal-abort f’Malta. Filwaqt li l-poplu huwa maqsum bejn min jemmen li ma kinitx denja ta’ president, f’għajnejn eluf oħra, ta’ min ifaħħar id-deċiżjoni li jżomm mal-prinċipji li jemmen fihom.
Fl-aħħar okkażjoni ta’ Jum ir-Repubblika li saret f’Għawdex, il-President għażel li jappella biex kollettivament nitgħallmu nħarsu lil hinn mill-pika politika, bil-għan li l-pajjiż ikompli miexi ’l quddiem u għamel talba sinċiera biex min bħalissa għandu s-saħħa f’idejh, iwaqqaf il-massakru li għaddej ta’ nies innoċenti, b’mod partikolari tfal.
Ian Borg irnexxielu jirrappreżenta lil Malta fl-ogħla livell
Għall-Ministru tal-Affarijiet Barranin, Ewropej u l-Kummerċ Ian Borg, l-2023 ippreżentat numru ta’ sfidi internazzjonali. Mill-kontinwazzjoni tal-kunflitt bejn l-Ukrajna u r-Russja, sal-kunflitt li kompla jeskala bejn il-Palestina u Iżrael.
Borg qala’ kritika kbira minħabba r-racket tal-liċenzji tas-sewqan – b’numru ta’ persuni allegatament għenu u ffaċilitaw il-proċess biex wieħed jikseb il-liċenzja tas-sewqan. Filwaqt li din tappnet ir-reputazzjoni b’saħħitha li qed jibni Borg, wieħed irid jirrikonoxxi l-ħidma li qed issir biex pajjiżna jkun fil-quċċata tal-isfera internazzjonali.
Il-Ministru Borg żamm pożizzjoni ċara u konsistenti fuq il-kunflitt bejn il-Palestina u Iżrael.
L-irwol importanti ta’ pajjiżna li ġie magħżul biex ikun parti mill-Kunsill tas-Sigurtà tan-Nazzjonijiet Uniti wassal biex l-istess Kunsill jaddotta riżoluzzjoni miktuba minn Malta li sejħet għal “pawża umanitarja estiża” f’Gaża sabiex ikun hemm passaġġ sigur għall-għajnuna umanitarja u sabiex jinħelsu l-ostaġġi li nħatfu mill-Ħamas fis-7 ta’ Ottubru.
Il-Ministru Borg kien ukoll konsistenti fi kliemu. Fil-fatt, huwa kien ippermetta lill-Ukrajna biex tindirizza lill-Kunsill tas-Sigurtà tan-Nazzjonijiet Uniti. Dan ġab tifħir mill-Ministru tal-Affarijiet Barranin Ukren Dmytro Kuleba għat-tmexxija adatta ta’ Malta f’diskussjonijiet dwar l-invażjoni tal-Ukrajna mir-Russja. Kuleba kien faħħar il-pożizzjoni ta’ prinċipju, il-karattru, u d-diplomazija ta’ Borg waqt id-dibattitu.
Madankollu, ir-Russja, permezz tar-rappreżentant tagħha tan-Nazzjonijiet Uniti, akkużat lil Malta li pprovdiet privileġġi lill-Ukrajna mhux mogħtija lil nazzjonijiet oħra u li tat prijorità lill-interessi nazzjonali tagħha fuq l-obbligi tal-Kunsill tas-Sigurtà.
Minkejja l-oġġezzjonijiet tar-Russja, Malta baqgħet soda, u kkwotat preċedenti u noti proċedurali li ppermettew lil dawk li mhumiex membri b’interess dirett fil-kwistjoni jitkellmu quddiem il-membri tal-Kunsill, prattika li dehret fit-talbiet tar-Russja stess. L-iskuntentizza tar-Russja baqgħet tippersisti anke wara l-laqgħa, u kkritikat lill-presidenza ta’ Malta talli ma tatx kas ir-regoli tal-Kunsill tas-Sigurtà tan-Nazzjonijiet Uniti. Il-laqgħa rat kritika mifruxa dwar l-invażjoni tar-Russja tal-Ukrajna u l-atroċitajiet umanitarji sussegwenti, li allinjaw ma’ riżoluzzjoni tal-Assemblea Ġenerali li tħeġġeġ lir-Russja biex twaqqaf l-ostilitajiet u tiżgura paċi dejjiema fl-Ukrajna.
Ir-riżoluzzjoni Maltija ġiet milqugħa minn diversi rappreżentanti fil-Kunsill, inkluż mill-President tal-Kunsill Ewropew Charles Michel li sejjaħ ir-riżoluzzjoni bħala pass importanti ’l quddiem.
Haley Bugeja, SPORTIVA B’SUĊĊESS
Għal Bugeja, l-2023 kienet mimlija avvenimenti u suċċess, flimkien mat-tim nazzjonali tal-futbol tan-nisa.
Bugeja ffirmat kuntratt ta’ tliet snin fil-bidu ta’ Lulju ta’ din is-sena mat-tim tal-Inter Milan fis-Serie A Taljana. Dan immarka pass sinifikanti fil-karriera tagħha.
L-attakkanta ta’ 19-il sena, li qabel kienet mat-tim Amerikan Orlando Pride, ġiet trasferita ma’ Inter Milan. Ir-ritorn tagħha fl-Italja fisser mument kruċjali fil-futbol Malti tan-nisa u huwa wieħed mill-ogħla trasferimenti ta’ profil li jinvolvi futboler femminili Maltija.
Iżda s-suċċess ta’ Bugeja kompla jikber bl-għajnuna tas-sinerġija li hemm bejn il-plejers tat-tim tan-nisa li kollettivament naqqxu isimhom fl-istorja tal-isport Malti u fil-UEFA Nations League.
Dan wara li kisbu l-promozzjoni għal League B b’wirja brillanti, b’partita simili għal dik li wieħed jaqra fuq il-kotba, bit-tim jeqleb l-iskor ta’ 1-0 minn taħt għal wieħed ta’ 2-1 favurihom kontra l-Latvja.
Il-prestazzjoni tagħhom kienet tinkludi 13-il gowl skurjat, bit-tim isofri gowl wieħed biss, immexxi mill-aqwa skorer Haley Bugeja li skurjat tmien gowls.
Lil hinn minn dawn in-numri, ir-rebħa tfisser il-qofol ta’ għoxrin sena ta’ żvilupp dedikat fil-futbol tan-nisa; evidenti f’logħob lokali u diversi plejers Maltin li issa jinsabu f’kampjonati professjonali barranin.
Il-kunfidenza u l-persistenza tat-tim jenfasizzaw l-ispirtu eċċezzjonali, b’Tesse jdawwar 46 plejer fl-aħħar sitt xhur biex iżomm livell għoli f’kull logħba.
Malta tiċċelebra lil dawn in-nisa għas-suċċess ta’ ispirazzjoni tagħhom, li mhux biss jonora l-futbol, iżda jservi wkoll ta’ ispirazzjoni għan-nisa żgħażagħ li jimmarkaw tragward sinifikanti fil-legat tal-futbol tal-pajjiż.
Natalie Psaila, ispirazzjoni għan-nisa maltin
L-ispeċjalista Maltija tal-mediċina tal-familja Natalie Psaila kisbet post fil-lista prestiġjuża tal-BBC tal-aktar 100 mara li kienu ta’ ispirazzjoni u influwenti madwar id-dinja għas-sena 2023.
Meta tkellmet mal-BBC, Psaila sostniet li l-projbizzjoni kważi totali f’Malta għall-abort ifisser li n-nisa qed jieħdu l-pilloli mingħajr sorveljanza medika.
Psaila, kofundatur tal-NGO Doctors for Choice, favur l-għażla f’każ ta’ abort, kienet l-avukat ewlenija fil-kampanja ta’ Malta biex tiddekriminalizza u tillegalizza l-abort, filwaqt li HI favur l-aċċess imtejjeb għall-kontraċezzjoni.
Waqt il-Kumitat Parlamentari li sar f’Ġunju b’rabta mal-abort, Psaila kienet vokali u ddikjarat li l-Abbozz ta’ Liġi kif inhu ppreżentat se jagħmel lit-tobba soġġetti għal prosekuzzjoni jekk xi mara tqila tmut bħala riżultat ta’ dewmien eċċessiv.
Hija talbet ukoll li wieħed mill-membri tal-kumitat jaċċetta emenda fil-lingwa tal-Abbozz ta’ Liġi, billi jmorru lura għall-kitba oriġinali kif kienet moqrija u vvutat fit-tieni qari, iżda din it-talba għadha ma ġietx milqugħa.
Il-kontribuzzjonijiet tagħha jestendu lil hinn mill-promozzjoni. Fil-fatt hija kitbet ktieb dwar l-edukazzjoni sesswali bit-titlu My Body’s Fantastic Journey, imfassal għal tfal ta’ bejn l-10 u t-13-il sena, bl-għan li jtejjeb l-għarfien dwar is-saħħa riproduttiva fil-pajjiż.
Natalie Psaila kienet parti mis-servizz volontarju ġdid għan-nisa li esperjenzaw kumplikazzjonijiet fit-tqala biex jiddiskutu l-għażliet tagħhom ta’ abort f’Malta u lil hinn minn xtutna.
Andre Callus, eroj ambjentalista
Matul is-sena 2023, Andre Callus, attivist tal-Moviment Graffiti, kompla bil-ħidma tiegħu li jipproteġi l-ambjent Malti. L-għajta ta’ “Xebbajtuna” kienet sinonima ma’ Callus u t-twemmin tiegħu.
Andre Callus huwa attivist ambjentali prominenti, li matul il-protesta ta’ Xebbajtuna li saret f’ Mejju li għadda, it-talbiet tal-protesta kienu inkludew kwistjonijiet kritiċi, mill-waqfien tal-kostruzzjoni f’Żoni ta’ Żvilupp ta’ Barra (ODZ) għal promozzjoni għal qafas regolatorju ambjentali trasparenti u indipendenti.
Il-protesta kienet ġabret l-appoġġ minn Conrad Borg Manché, is-Sindku Laburista tal-Gżira, favur il-maturità politika u approċċ iċċentrat fuq il-ġid komuni. Din għenet sabiec iktar Maltin jkunu vokali u b’mod liberali esprimew it-tħassib taħghom fuq il-kwistjonijiet imsemmija.
F’Novembru filmati u ritratti ta’ Callus jiġi arrestat u jinżamm fiżikament mill-Pulizija waqt protesta mqanqla kontra ż-żbir u t-tqaċċit ta’ siġar tal-Ficus qrib il-Mosta. L-arrest qanqal reazzjonijiet veloċi minn persuni politiċi. Id-Deputat Nazzjonalista Beppe Fenech Adami kkundanna l-arrest, u semmah bħala “inaċċettabbli” filwaqt li l-Kap Eżekuttiv u Deputat Laburista Randolph De Battista esprima solidarjetà ma’ Callus u Moviment Graffitti u rrikonoxxa l-promozzjoni konsistenti tal-organizzazzjoni għal kawżi ambjentali.
Callus kien vokali ukoll fuq il-kunflitt li żvolġa bejn il-Paklestina u l-Iżrajel, b’Callus jisħaq li l-President tal-Parlament Ewropew Roberta Metsola għamiltu jħossu mistħi, hekk kif kienet kien qal li Metsola spiċċat bid-demm fuq idha.
.png)
